پرداختن به مقوله بانکداری سبز ، امری خطیر و چالش برانگیز است . این موضوع که با ابتکار عمل و درایت سیاستگذاران مجموعه فابا برای این شماره نشریه انتخاب شده است ، یکی از محوری ترین مسائل مبتلابه جامعه و کسب و کارهای ماست که در نظام بانکداری ایران نیز معنا و مصادیق خاص خود را دارد . واقعیت آن است که این مفهوم در ایران بسیار نو بوده و تا کنون به صورت جدی به آن توجه نشده است . حال آنکه مروری کوتاه بر عملکرد بانکهای تراز اول جهانی ، افق های نوینی از پارادیمهای کسب و کار مبتنی بر سبز بودن را بر ما می گشاید که در این یادداشت کوتاه به آن پرداخته شده است .
در گام اول باید معنا و مفهوم بانکداری سبز را تعریف و تشریح کرد . چند دهه است که کسب و کارها متوجه شده اند که ذینفعان آنها تنها مشتریان ؛ سهامداران و کارکنانشان نیستند . هر نیاز و خواسته ای که به دنبال پاسخگویی آن هستند بر جامعه و محیط زیست اثرات خاص خود را دارد ، لذا باید به آن توجه داشت . بدین ترتیب با توسعه ظرفیتهای فکری و مدیریتی در عرصه کسب و کارها و از سوی دیگر با اهمیت یافتن مسائل اخلاقی که ناشی از فشار رقابت ، خواست مشتریان، جامعه و فشارهای دولتها است ، کسب و کارها امروزه نسبت به مسائل پیرامون خود دقیق ، حساس و مسئولیت پذیرتر شده اند .
پرداختن به رسالت مسئولیتهای اجتماعی ، یکی از مهمترین موضوعاتی که سازمانها در فلسفه وجودی و ماموریتهای خود به آن می پردازند و بانکداری سبز ، یکی از مصادیق اصلی در انجام وظایف مربوط به رسالت اجتماعی است . پیش از هر چیز باید تعریف جامع تری از رسالت اجتماعی ارایه کرد زیرا تعریف رایج بانکداری ایران ، تعریفی محدود بوده لذا عملکردی که در این بخش شاهد هستیم نیز مبتنی بر همین تعریف ، محدود است . به صورت کلی مسئولیت اجتماعی ، پاسخگویی و توجه به مسائل محیط کسب و کار است . مسئولیت اجتماعی در برگیرنده ۳ بخش اصلی تحت عناوین مسئولیتهای اقتصادی، جامعه و محیطی است . بهره ور بودن ، سودآور بودن ، عدم اتلاف منابع ، توجه و حساسیت نسبت به بیکاری ، تورم و .... از جمله رویکردهای اصلی در مسئولیتهای اقتصادی است . پرداختن به مسائل مربوط به فقر ، رشد جمعیت ، بیماریها ، مسائل زنان و جوانان ، امنیت و .... از مسائل مطرح در مسئولیتهای حوزه اجتماعی می باشد . محیط زیست سالم شامل مسائل مهمی چون انرژی پاک ، تخریب جنگل ها و مراتع ، آلودگی ها و زباله ، تخریب لایه اوزون و .... بخش اصلی در رسالت کسب و کار برای تحقق اهداف مربوط به مسئولیتهای محیطی است .
همانگونه که مشاهده شد ، سبز بودن تنها یکی از ابعاد مطرح در رسالت اجتماعی سازمانها و از جمله بانکها است . نکته قابل ردیابی در این خصوص آن است که تا امروز تنها برخی از بانکهای کشور در خصوص پرداختن به مسائل رسالت اجتماعی متاثر از این تعریف محدود به اقدامات سطحی و یک بعدی پرداخته اند که از آن جمله می توان به ساختن مدرسه ( در بخش اجتماعی ) ، بهره وری ( در بخش اقتصادی ) و ... اشاره نمود .
از نقطه نظر دیگر پرداختن به مقوله رسالت اجتماعی و محور اصلی این بحث یعنی بانکداری سبز ( بخش محیط زیست ) نیازمند یک نگاه جامع ، یکپارچه و مفهومی است . که در ادامه به آن خواهیم پرداخت .
بنابر آنچه گفته شد ، جامعه انسانی و به تبع آن کسب و کارها در روند تکاملی خود به این نتیجه رسیده اند که ارضای خواسته های نامحدود نیازمند مدیریت منابع است و بی تردید یکی از مهمترین آنها منابع مربوط به محیط زیست انسانها است . پس اولین زمینه تغییرات ، مربوط به نگرش و بینش ما از محیط زندگی است که هر روز بیش از گذشته در معرض آسیب و نابودی است . بر همین اصل و بر مبنای توسعه دانش و ارتباطات ، جامعه ایرانی نیز به این مهم توجه نشان داده و رفته رفته نسبت به مسائل محیطی آشناتر و حساس تر گردیده است .
در گام بعد توسعه مدیریت در کسب و کارهای امروزی با ورود مدیران دانش آموخته ، گذار از دوران مدیریت سنتی به مدیریت نوین را در سازمانهای ایرانی رقم زده است. این مدیران می دانند که تبیین رسالت و ماموریت و تدوین استراتژی بدون در نظر گرفتن محیط پیرامونی سازمان ، تحقق اهداف را غیر ممکن می سازد . از سوی دیگر هر کسب و کاری به دنبال مزیتهای رقابتی است و پرداختن به کسب و کار سبز به دلایل ویژگیهای آن امروزه یکی از فرصتهای کسب مزیتهای رقابتی به شمار می رود .
گام بعدی توجه به منافع این رویکرد جدید است که از مهمترین آنها می توان به کاهش هزینه ها در بلندمدت اشاره کرد . کاهش هزینه ها به عنوان یکی از مهمترین رویکردهای مالی برای به حداکثر رساندن سود سازمانها در شرایط کنونی بازارها و رقابتهای شدید ، از اهمیت خاصی برخوردار است . سازمان سبز ورودیهای خود را مدیریت کرده ، فرایندهای خلق محصول و خدمات را مبتنی بر صرفه جویی هابازآفرینی می کند ( مدیریت هزینه ) و از طریق ارایه محصولات سبز به مشتریانی که خواهان این محصولات هستند به خلق جایگاه برتر نسبت به رقبا و کسب درآمدهای بیشتر می پردازد . لذا بانکداری سبز نه تنها نیازمند یک فلسفه مبتنی بر بینش و نگرشی است که سازمان را در برابر جامعه مسئول می داند ، بلکه نیازمند استراتژیهای موثر و کارآمد در این حوزه است . استراتژیهایی که متاثر از تغییرات محیطی و در پاسخ به آن تهیه و تدوین می شوند .
در ادامه نیز تاکتیک هایی برای اجرای موفق آن توسط بانکهای سبز به مرحله اجرا در می آیند . این اقدامات به صورت کلی به ۲ دسته تقسیم می شوند . بخش اول مربوط به اقداماتی است که یک بانک خود به عنوان جزیی از جامعه ا ملزم به رعایت آنها است . بخش دوم فعالیتهایی است که به عنوان یک سازمان ارایه دهنده خدمات برای کمک به دیگر بخش های جامعه که چنین رویکردی را هدفگذاری کرده اند انجام می دهد .
یک بانک سبز اهداف ، سیاستها و خط مشی ها ، ارزش ها ، کارکنان ، محیط کار ، محصولات و خدمات ، فعالیتهای پیشبردی ، روابط ، تکنولوژی ، فرهنگ سازمانی ، شاخص های ارزیابی ، پشتیبانی ، قیمت گذاری ، کیفیت و .... سبز دارد . بدین ترتیب بانکها در بعد داخلی ، فعالیتهای بسیاری را در راستای استراتژیهای کلی سبز بودن رعایت می کنند . آنها در انتخاب بازار هدف به سبز بودن بازار و مشتریان ، ارایه خدمات و محصولات سبز اهمیت می دهند ، فعالیتهای بانکداری الکترونیک را از این منظر نیز می نگرند ، کارکنانشان را برای پیگیری اهداف سبز آموزش می دهند و از فعالیتهای گروهی، انجمن ها و ابتکارات آنها پشتیبانی می کنند . آنها همچنین به دنبال استفاده از تکنولوژیهایی هستند که ساختمان و شعب آنها را سبز نگه دارد . به عنوان مثال ساختمان های خود را طوری طراحی می کنند تا بیشترین استفاده را از نور طبیعی به عمل آوردند . از تکنولوژیهای پیشرفته برای سرمایش و گرمایش استفاده می کنند تا مصرف انرژی را به حداقل برسانند . آنها به شدت در مصرف کاغذ صرفه جویی می کنند و در تلاشند تا روابط ، اتوماسیون ، پرونده ها و .... را دیجیتالی کنند تا از این طریق از قطع درختان بیشتر جلوگیری کنند .
پشتیبانی بانکها محصولات سبز می خرند. به عنوان نمونه ای دیگر سالیانه میلیاردها کارت پلاستیکی در نظام بانکی تولید می شود که خسارت جبران ناپذیری به محیط زیست وارد می کند . استفاده از مواد تجزیه پذیر یا هدایت جامعه به سوی بانکداری تمام الکترونیک از طریق ابزارهایی چون موبایل بانک ، اقدام موثر دیگری در این حوزه است . فرهنگ سازمانی بانکهای پیشرو صرفه جویی و عدم تولید زباله و استفاده مجدد از منابع را ترویج و تقویت می کند . شاخص های ارزیابی مالی نیز برای سنجش میزان تحقق استراتژیها در این حوزه به روز شده اند . به عنوان مثال بسیاری از بانکها شاخص های ریسک محیطی را تعریف و در تمامی محاسبات خود آن را لحاظ می کنند . فعالیتهای پیشبردی نیز که تاثیر بسزایی بر فرهنگ جامعه دارند از طریق ایجاد تصویر یک بانک سبز ، توجه و علاقه مشتریان را به استفاده از محصولات و خدمات سبز تشویق می کنند . در نهایتا کیفیت محصولات و خدمات ، فرآیندها و ... گام موثری در رسیدن به بانکی سبز است .
اما در بخش ارایه خدمات به کسب و کارهای سبز ، بانکها فعالیتهای بسیاری را در کارنامه خود دارند . آنها استراتژیها و برنامه های متنوعی در این حوزه دارند که در سایتهای آنها به صورت مدون در دسترس است . حمایت مادی و معنوی از طرح های کارآفرینانه ، همایشها و برنامه های ترویجی و آموزشی ، راه اندازی انجمن های فعال ، مراقبت و حمایت از یک گونه در حال انقراض یا حفاظت از مناطق خاص و ... از جمله اقدامات بانکها در نگاهداشت محیط زیست است . از سوی دیگر بانکهای سبز در تامین مالی طرح های سبز یا طرح هایی که به طور غیر مستقیم بر محیط زیست انسانی اثر دارند ، بسیار فعال هستند . برخی از بانکهای تراز اول پا فراتر نهاده و اقدام به ارایه مشاوره های تخصصی در این حوزه به کسب و کارها می کنند . کارنامه بانکها نشان می دهد آنها در پروژه های مربوط به آب سالم ، انرژیهای نو ، کاهش گازهای گلخانه ای ، بازیافت و ... سرمایه گذاریهای فراوانی انجام داده و ضمن تنوع بخشیدن به پرتفوی خود از بازده های مناسبی نیز برخوردار شده اند .
به هر طریق برای داشتن بانک سبز باید به آن باور داشت . برای آن استراتژی تدوین کرد و اقدامات خلاقانه سامان داد . سبز بودن یک مزیت است . مزیتی که همه ذینفعان از آن بهره خواهند برد . بنابراین برای تحقق آن باید منابع را همسو و بسیج کرد .
احسان باقری
کارشناس ارشد بازاریابی خدمات بانکی
Ehsanbagheri۲@gmail.com
