ایران، گرانترین تسهیلات بانکی را دارد

صندوق مهر امام رضا مولود طرح وامهای ازداوجی است که محمود احمدی نژاد در زمان تصدی شهردای تهران با همکاری صندوق انصار (که مدتی بعد به تبدیل به بانک انصار شد) آغاز کرد، بعد از تصدی پست ریاست جمهوری توسط وی، صندوق مهر امام رضا با هدف توسعه وامهای قرض الحسنه پایه گذاری شد و در پی آن هم شاهد شکل گیری بانک قرض الحسنه مهر ایران بودیم که البته این دو نهاد در حال طی کردن مراحل ادغام هستند، غلامرضا مصطفی پور، مدیرعامل بانک و عضو هیات مدیره آن میهمان نشست اقتصادی کافه خبر بود. 

با این مدیر بانکی در این نشست از تشریح دستاوردهای اولین نهاد بانکی قرض الحسنه کشور در زمینه پیش شرطهای اصلا ساختار بانکی گفتگو کردیم که مشروح آن در ادامه به نظر شما می رسد.
- مهمترین عملکرد صندوق مهر امام رضا از نظر شما چه بوده؟
صندوق مهر امام رضا توانست منشاء فعالیت های گسترده ای باشد، از جمله تا قبل از تاسیس این بانک گرفتن وام ازدواج برای جوانان یک مسئله بغرنج بود، عمدتا واجدین شرایط در بسیاری از موارد یک تا دو سال در نوبت قرار می گرفتند و بعد از دو سال هم به دلیل سپری شدن زمان وقوع عقد تا در خواست وام ازدواجشان از گرفتن وام منصرف می شدند و بهرمند نمی شدند، یکی از کارهایی که صندوق انجام داد این بود که صف را شکست و نوبت را به صفر رساند و بعد تحویل داد به شبکه بانکی کشور.
بعد از این قصه صندوق مهر امام رضا متمرکز شد بر روی اشتغال های خرد، شامل اشتغال های خانگی و خود اشتغالی و تا همین امروز یکی از قدرتمند ترین نهاد های تامین مالی واحدهای ایجاد کننده اشتغال در کشور محسوب می شود.
به طوریکه در سال ۹۰، صندوق مهر امام رضا با ۲۲ هزار شغل ایجاد شده، توانست رکوردی را در عمر ۵ تا ۶ ساله خود به ثبت برساند. 

این میزان شغلی که شما به اون اشاره می کنید با چه میزان تسهیلات ایجاد شده است؟
متوسط تسهیلات پرداخت شده برای هر اشتغالی تقریبا ۸ میلیون تومان است، اشتغالی که مورد نظر ما است، اعم است از اشتغال های شهری و روستایی؛ معمولا سرمایه لازم برای ایجاد یک واحد اشتغال روستایی و در شهرهای کوچک به مراتب کمتر است از ایجاد اشتغال در شهرهای بزرگ.
ما مواردی را داریم که با سه میلیون تومان در روستا یک شغل پایدار ایجاد شده است. 

چه بخشی، کشاورزی، خدمات یا صنعت؟
در همه بخش ها به جز بخش های فانتزی مانند آرایشگاهی. ما در تمامی مشاغلی که در چارچوب سیاستهای اقتصادی دولت است ورود پیدا می کنیم، اعم از صنعت، کشاورزی و حتی خدمات.
اشتغال خانگی از جمله مواردی است که صندوق مهر امام رضا در آن فعال شده است. مشاغل خانگی به گونه ای که در مشاغل خانگی به دلیل انکه سرمایه گذاری ثابت انجام شده، مانند آب، گاز و حتی محل انجام کار و تاسیسات، بنابراین برای آغاز به کار تنها سرمایه در گردش برای فعالیت لازم است و هنر فردی که می خواهد از این طریق اشتغال ایجاد کند. 

سقف تسهیلات چقدر بوده است؟
متفاوت بوده است ما در صندوق مهر امام رضا تسهیلات تا ۱۰۰ میلیون تومان راهم داشته ایم اما غالب تسهیلات زیر ۱۰ میلیون تومان بوده است و تسهیلاتی که در حد ۱۰۰ میلیون تومان بوده هم بر می گردد به افراد پشتیبان که کار آفرین هستند و ممکن است این افراد ۱۰ تا ۱۵ و حتی ۴۰ شغل خانگی را پوشش بدهد، به این صورت که مواد اولیه این افراد را تامین کند و کالاهای تولید شده را جمع آوری کرده به فروش برساند و بعد ماحصل پول را به این افراد بدهد.
در بسیاری از موارد در مشاغل خانگی، فرد هنر تولید را دارد ولی استطاعت لازم برای تامین مواد اولیه و یا فروش محصولی را که تولید کرده را ندارد.
اما افراد پشتیبانی هستند که مورد تائید و نظارت صندوق هستند، این افراد استطاعت تامین منابع و فروش کالای تکمیل شده را دارند. این افراد را ما به متقاضیان مشاغل خانگی مرتبط می کنیم تا زنجیره تولید و عرضه کالاها تکمیل شود. 

به عبارتی شما برنامه تجاری (business plan) را هم در اختیار متقاضیان تسهیلات قرار می دهید؟
نه، برنامه تجاری توسط پشتیبان در اختیار صندوق قرار می گیرد، بررسی می شود و مشروط بر برخورداری از توجیهات فنی و اقتصادی ، تامین مالی می شود. 

اگر کسی مراجعه کند و در خواست دریافت تسهیلات بکند ولی ایده خاصی ندارم، اما این توانمندی ها را دارم، آیا خود مجموعه این فرد را به افراد پشتیبان معرفی می کند؟
ما مواردی را داریم که افرادی مراجعه می کنند و فاقد تجربه یا تخصص هستند، عمدتا ما این افراد را معرفی می کنیم به سازمان فنی و حرفه ای تا در انجا دوره های آموزشی و تجربی را بگذراند و بعد تحت نظر مشاغل پشتیبان قرار می گیرند، یعنی ضرورت دارد، فردی دانش حرفه ای لازم برای فعالیت شغلی را داشته باشد.
این حائز اهمیت است ولی اگر کسی دانش لازم را داشته باشد، به عنوان کارگر و یا شاگرد در یک موقعیت شغلی کسب تجربه کرده باشد، ما معرفی اش می کنیم به افراد پشتیبان. 

یکی از بحث هایی که در سالهای اخیر سیستم بانکی با آن دست به گریبان بوده، معوقات بانکی است، صندوق و بانک قرض الحسنه در این زمینه مشکل داشته است؟
ایجاد معوقات اسباب و علتی دارد، در حال حاضر که با شما صحبت می کنم مانده معوقات صندوق مهر امام رضا حدود ۸ تا ۹ درصد است، معوقات بانک قرض الحسنه مهر ایران هم حدود ۰.۷ درصد است ، در سال گذشته در همین ایام معوقات صندوق مهر امام رضا در حدود ۱۳ درصد بود.
برای اینکه معوقه ایجاد نشود سه کار باید به صورت همزمان صورت بگیرد، یکی اینکه افرادی که تامین مالی می کنیم، از صلاحیت لازم برخوردار باشند، اعم از صلاحیت شغلی و صلاحیت اخلاقی.
دوم اینکه متناسب با نوع کارو شخصیت تسهیلات گیرنده وثایق لازم را در یافت کنید، این به معنی گرفتن وثایف سخت و سنگین نیست، در مورد بسیاری از افراد وام گیرنده ها شاید اصلا ضرورتی نداشته باشد که شما وثیقه ای بگیرید، همان قراردادی که امضاء می کنند کفایت می کند. برخی از افراد هم هستند که باید وثیقه محکم از انها دریافت شود.
این تجربه و شناخت که با چه کسی چه برخوردی بکنید و چه تامین و پوششی را بکنید یک هنر مالی است.
نکته سوم هم این است که وقتی وام را پرداخت کردید باید پیگیری وصول آنراهم بکنید، دریافت کننده وام را باید در همان اقساط اول به گونه ای آموزش بدهید که ادبیات مربوط به دریافت تسهیلات چیست و اینکه باید چند روز مانده به سررسید قسط باید بیایید و آنرا بپردازید.
این سه مورد اگر اجرایی شود معوقات مدیریت خواهد شد، در صندوق مهر امام رضا و بانک قرض الحسنه مهر ایران، این مدیریت صورت گرفته است.
به همین دلیل است که با توجه به اینکه نرخ سود بانکی در شبکه بانکی کشور بالای ۲۰ درصد وبعضا بیشتر باشد، کارمزدی که ما دریافت می کنیم حدود ۴ درصد است و در بدترین شرایط اگر این تسهیلات معوق بشود بانک حق ندارد بیش از ۱۲ درصد از آنها دریافت کند، بازهم می بینیم که مطالبات وصول می شود. 

یکی از تقسیم بندی هایی که خود دست اندرکاران سیستم بانکی به آن اذعان دارند این است که معمولا وامهای خرد، معوقات کمتری دارد، آیا با توجه به تمرکز شما بر روی وامهای خرد این موضوع تا چه حد بر روی کاهش معوقات شما تاثیر دارد؟
این بی تاثیر نیست، برای اینکه جواب علمی و دقیقی را داشته باشیم باید بررسی بکنیم در بانکهای کشور وامهای خرد چقدر معوق شده است، بعد مقایسه ای بین ما و این شاخص داشته باشیم.
من براساس تجربه عرض می کنم می بایست، ارزیابی ها و بررسی های اولیه در مورد پرداخت وام دقیق باشد و فرد واجد صلاحیت وام را دریافت کند و بعد پیگیری لازم جهت وصول وام صورت گیرد.
در غیر این صورت فرقی بین خرد و کلان بودن مبلغ وام وجود ندارد که معوق بشود. اگر توجه نشود و فردی که واجد صلاحیتن نیست وام را دریافت کند حتی اگر وام ۵ میلین تومانی باشد، وام را باز پرداخت نمی کند، مگر کم هستند افرادی که به دادگاههای مراجعه می کنند برای ۵۰۰ هزار تومان یا یکی، دو میلوین تومان طلبی که دارند. 

خوانندگان در مورد ادغام صندوق امام رضا و بانک قرض الحسنه امام رضا می پرسند که چرا در این زمینه اقدامی صورت نگرفته است؟
دستوری که رئیس جمهور به بنده دادند، تاکید کردند با رعایت قوانین و طی رماحل قانونی این ادغام را به انجام برسانم و هیچ ضرب الاجلی هم برای آن تعیین نشده است.
ادغام را هم در دو دیدگاه می بینیم، اول ادغام عملیاتی و دوم ادغام اسنادی و قانونی است. در مورد ادغام عملیاتی کارها انجام شده و ما در برخی از شعب بانک دفاتر و واحدهای صندوق قرض الحسنه مستقر و دستگاههای خودپرداز (ATM) بانک در شعب صندوق مستقر شده اند، کارتهای اعتباری ، بانکی و BINMONBER بانک قرض الحسنه مهرایران در اختیار صندوق است و صندوق از ان استفاده می کند.
در برخی از استانهای ما مانند استان آذربایجان شرقی و خراسان جنوبی یک مدیر هر دو مجموعه را مدیریت می کند.
در سال گذشته به دلیل برخی محدودیت هایی که در منابع صندوق وجود داشت، نزدیک یک هزار میلیارد ریال بانک به این صندوق منابع تزریق کرد، اداغام از لحاظ اجرایی و عملیاتی تا حد زیادی صورت گرفته است، تعامل بسیار زیادی در این زمینه وجود دارد. 

بحث اصلاح نظام بانکی را همزمان با آغاز به کار دولت نهم مطرح شد، یک ماهی هست که خبر از نهایی شدن ۱۰ محور اصلی این طرح هم منتشر شده، طرح بسیار بزرگ است، از حذف ساختارهای ربوی در سیستم بانکی تا مهار تورم را مطرح می کند، به عنوان یک کارشناس سیستم بانکی فکر می کنید برای اصلاح ساختار بانکی باید از کجا آغاز کنیم؟
اگر نگاهی داشته باشیم به عملکرد سی سال گذشته شبکه بانکی کشور می بینیم عمده توسعه این سیستم در بانکهای تجاری انجام شده و بانکهای تخصصی بسیار محدودی در کشور داریم. حتی بانکهای تخصصی هم وارد فاز تجاری شده اند، پس می توانیم بگوییم که شالوده اصلی بانکداری ما بانکداری تجاری است.
بانکداری تجاری در این دوره فعالیتش بر عملکرد شعب استوار بوده، شعب بانک ها جذب کننده همه سپرده ها اعم از قرض الحسنه، جاری، مدت دار و حتی فروشنده اوراق مشارکت و گواهی سپرده هستند.
در زمانهایی کوپن می فروختند، از طرف دیگر همین شعب پرداخت کننده تسهیلات هستند از تسهیلات یک میلیون تومانی تا چند میلیاردی که نمونه این وضعیت هم در اختلاس سه هزار میلیارد تومنی هم نمود پیدا کردو ریشه در کار شعبه داشت.
این اتفاق می افتد که این شعبه بانک هم باید پاسخگوی نیازهای جزء باشد و هم نیازهای کل را پسخ بگوید، برای چنین کاری باید چه توان کارشناسی در شعب متمرکز شود تا بتواند هم در قبال تسهیلات خرد پاسخگو باشد و هم بر قواعد لازم جهت ارایه تسهیلات کلان تسلط داشته باشد.
یعنی از پرداخت وام برای تعمیر مسکن و ازدواج گرفته تا ارایه تسهیلات برای احداث یک کارخانه سیمان؛ لذا اغلب فعالیت های بانکی ما به صورت صوری صورت می گیرد، براساس عقبه و عملکرد و اعتبار متقاضی پرداخت تسهیلات صورت می گیرد، یعنی اگر متقاضی یک گردش مالی قابل قبولی داشتف میتوانست فارغ از اینکه کارش چه هست از وام برخوردار می شود؛ در حالی که هیچ کجای دنیا این ساختار حاکم نیست.
آنچه امروز در دنیا اتفاق می افتد این نیست، بانک داری خرد برای وامهای کوچک یک میلیون تومانی تا یکصد میلیون تومانی باید در ساختار قراردادهای قرض الحسنه تامین شود.
از سوی دیگر وقتی تفکیکی بین بانکداری خرد و کلان قائل نمی شویم ویا بین بانکهای تجاری و تخصصی فاصله ای ایجاد نمی شود می بینیم که یک واحد تولیدی برای خرید مواد اولیه مجبور می شود با تسهیلات ۲۰ درصدی تامین کند و این به معنی افزایش قیمت محصول تولیدی این واحد حداقل به میزان ۲۰ درصد است و باید محصول خود را ۲۰ درصد گرانتر بفروشد و این ۲۰ درصد وارد چرخه اقتصاد کشور می شود.
در صورتی که در هیچ کجای دنیا تامین مالی سرمایه در گردش اینقدر هزینه ندارد، در صنعتی ترین کشورهای سرمایه داری هم سود تسهیلات اینگونه یا به نرخ «لایبر» است یا «یوروبر»، که بین ۳ تا ۴ درصد است.
اما در ایران رسما نرخ تسهیلات بانکی ۲۰ درصد است، قیمت تمام شدهاش به مراتب بیشتر است، چرا؟ به این دلیل که اول متقاضی باید یک درصدی از این پول را به رایگان نزد بانک بگذارد، بعد از اینکه وام را دریافت می کند بازهم درصدی از وام در حساب اش بلوکه می شود و هزینه همه این موارد را هم دریافت کننده تسهیلات تقبل می کند. 

شما جزء افرادی هستید که معتقدند دلیل این هزینه های بالا خود ساختار بانکداری ایران است و نه کمبود سرمایه در کشور؟
این یک بخش موضوع است، اما بخش دوم قضیه این است که بخش عمده ای از فعالیت های اقتصادی شامل سرمایه گذاری ثابت است، یعنی ماشین آلات، ساختمان، تجهیزات، تاسیسات و این موارد باید انجام شود و این بخش عقلایی نیست با قرض الحسنه انجام شود، اما اگر فردی سود بالاتر می خواهد باید ریسک بالاترهم بپذیرد، بنابراین نهادهای سرمایه گذاری باید در کشور به وجود بیاید و افرادی که منابع مالی دارند و دنبال کسب سود های بالاترهستند، بیایند منابع خود را در اختیار این نهادهای مالی قراردهند و این نهادها بروند در طرح های بزرگی مانند پتروشیمی ، خودرو ، سیمان و حتی راه آهن فرودگاه سرمایه گذاری کنند، به طور حتم این طرح ها ریسک بالاتر و سود بالاتری هم دارند که سرمایه گذاران می توانند منتفع شوند. 

ما این نهادهای مالی را نداریم؟
پاشنه آشیل ما همین جاست که این نوع نهاد های مالی را در کشور ایجاد نکرده ایم، یعنی یک نفر می اید با خیال راحت سپرده گذاری می کند یا اوراق مشارکت خریداری می کند و ۲۰ درصد سود بدون ریسک دریافت می کند آنهم معاف از مالیات، معنی و مفهوم این است که اگر افراد عقلایی فکر کنند، تمام صاحبان سرمایه و فعالان اقتصادی که نرخ بازده فعالیتشان در سال زیر ۲۰ درصد است باید کار خود را تعطیل کرده سرمایه خود را به بانک واریز کرده بدون ریسک و با آسودگی خیال سود ۲۰ درصدی دریافت کرده و در صف بیکاران وارد می شوند. 

راه اصلاح این وضعیت این است که باید این نرخ کاهش پیدا کند تا فعالیت اقتصادی نسبت به ریسک صفر بازده داشته باشد، بعد اشتغال ایجاد می شود، بحث بسیار کلان است.

گفت و گو از علي پاكزاد