علیرغم دستمزد نامتعارف، معاملات دیوانه وار و ورشكستگی گاه و بیگاه در كشورهای ثروتمند، خدمات مالی بانكها در مجموع قابل ملاحظه است. بیشتر افراد در غرب به حساب پس انداز با بهره، وام با سود معقول، بیمه، راه های ارزان انتقال پول و منابع بیشمار سرمایه برای تأمین تجارت دسترسی دارند.
به گزارش پايگاه خبري «اخبار بانك»، در مقابل خدمات بانكی های غربی، خدمات مالی برای مردم فقیر در كشورهای در حال توسعه، تجارت معروف به «تأمین اعتبار خرد»، عموماً وحشت آور است و یا آنكه خبری از آن نیست.
هیچ مكان امنی برای ذخیره پول آنها وجود ندارد، فقیر پولش را دفن، یا گاو و گوسفندی كه ممكن است بمیرند خریداری، یا روی طلایی كه ممكن است به غارت و به سختی فروش رود، سرمایه گذاری می كند.
در این كشورها زندگی ابتدایی و یا بیمه مناسب به ندرت یافت می شود. وام مسكن، در واقع اگرهم پیدا شود، پر هزینه است. برای خیلی از افراد، بنگاه رهنی یا رباخواری كه سود زیادی طلب می كند و در صورت عدم بازپرداخت در زمان مقرر، بدهكار كتك می خورد، تنها منبع اعتباری مردم است. در فیلیپین، وام دهندگان با موتوسیكلت به سرعت شهر به شهر می روند و بابت هر پنج پزویی كه پرداخت می كنند، شش پزو( پزو پول فیلیپین) دریافت می كنند. این به معنی ۱۰۰۰درصد سود در سال براساس پرداخت وام در هر ماه است.
برای كارگران فقیری كه برای درآمد بهتر و ارسال پول برای خانواده ها شان، جسارت كار در كشورهای خارجی پیدا می كنند، بسیار گران تمام می شود. چنین وجوهی منبع درآمد مهمی در بسیاری از كشورهای در حال توسعه شده است. ورود این پولها از خارج موجب كاهش سرمایه گذاری مستقیم و كمكهای چند جانبه در این كشورها می شود.
ولی براساس اعلام«دیلیپ راتفا» از بانك جهانی، اگر چنین پولی از آمریكا به ونزوئلا انتقال یابد كارمزد بانكی بالغ بر ۳۴درصد كل مبلغ ارسالی خواهد بود.چرا خدمات بانكی در كشورهای در حال توسعه به مردم فقیر اینقدر بد است؟ پاسخ آن آسان است : مردمی كه پول كمی دارند، از آنها مشتریان شایسته ای برای گرفتن سرویسهای مالی در سطح بالا نمی سازد. البته این بخشی از واقعیت است.
تعریف بهتر را باید در نظرسنجی كه شده یافت و آن اینكه بازاركلان و قوانین بانكی شكسته خورده در این كشورها به بیچارگان صدمه زده است. خوشبختانه این بی نظمی به سرعت در حال ترمیم است.موانع تأمین خدمات مالی به مردم در اكثر كشورهای در حال توسعه بسیار روشن است. تورم در این كشورها میل به افزایش دارد و دولت اغلب اوقات بی كفایت است و معمولاً خبری از قوانین بانكی لازم كه بتواند به مردم سرویس دهد، نیست.
از سوی دیگر قوانین مسكن، گرفتن وام در قبال گرو گذاشتن خانه را برای مردم فقیر غیرممكن ساخته است.خیلی از كشورهای در حال توسعه در گذشته و بسیاری از كشورهای اسلامی در حال حاضر ربا را حرام كرده اند. البته در برخی كشورهای در حال توسعه غالباً در دادن وام با بهره به فقرا كلاه شرعی می گذارند. علی رغم درخواست مردمی چنین كلاه هایی سودبخشی وام دهی را زیر سؤال می برد و در نهایت منجر به كاهش اعطای وام می شود.بی كفایتی و مقررات غیرمعقول مؤسسات مالی منجر به این شده است كه مردم فقیر نسبت به خدمات موجود این مؤسسات نیز بی اعتماد شوند.
جالب توجه اینكه غالب مؤسسات مالی كه پول اندك مردم فقیر را برای پس انداز دریافت می كنند فاقد بیمه هستند و هنگامی كه ورشكست می شوند این پس انداز كننده است كه قربانی می شود. مثلاً بانك داگنگ بالی اندوزی به دلیل فساد مالی سال گذشته تعطیل شد ولی اكثر پس انداز كنندگان نتوانستند پولهایشان را بازپس گیرند. در حالی كه بیمه بودن بانك در كشورهای غربی امری عادی است.فساد امری عادی در اكثر كشورهای آسیای جنوب شرقی است. یافته های اخیر بانك جهانی در هند، جایی كه مؤسسات مالی در كنترل دولت هستند، حكایت از آن دارد كه وام گیرندگان در دو ایالت فقیر این كشور ۸تا ۴۲درصد میزان وام را به مقامات بانكی رشوه داده اند.
فساد هزینه هر نوع انتقال مالی را افزایش داده و اجازه می دهد تا انتقالات نامطلوب انجام و اعتماد مردم نسبت به سیستم بانكی سلب شود. فساد و سایر بلایای مربوطه در كشورهای در حال توسعه علت چرایی عدم دسترسی مردم فقیر به خدمات مالی در جاهایی كه تحت كنترل دولت است را می رساند.علاوه برآن خدمات غیركافی دولتی به سایر مسائل شركتهای مالی اضافه شده است. SKS كه یك مؤسسه مایكروسافت در هند است به دلیل مشكلات برقی مجبور شد ، ژنراتوری را برای پشتیبانی در دسترس داشته باشد تا در صورت بروز قطع و یا نوسان برق آن را به كار گیرد.
در كشورهای در حال توسعه، خیلی از مؤسسات به كارگیری تكنولوژی نوین را به دلیل مشكل برق رها كرده و دوباره به كاغذ روی آورده اند. نتیجه اینكه سونامی دسامبر ۲۰۰۴تمامی پرونده های مالی بانكهای كوچك اندونزی را از میان برد.ولی همه تقصیرها را نمی توان به گردن دولتهای كشورهای فقیرانداخت. شركتهای خدمات مالی این كشورها نیز در جمع آوری اطلاعات كافی در باره مشتری، كه معمولاً در كشورهای ثروتمند برای اعطای وام انجام می گیرد، و پیدا كردن راههای وصول وام با شكست مواجه شده اند. و اصولاً خیلی از این مؤسسات صرف اینكه تجارت با مردم فقیر پایدار نیست از انجام آن خودداری می كنند.
آغاز یك كار بزرگ
در سالهای اخیر در پاره ای از نقاط جهان این چهره غمناك ابتدا در زمینه دادن اعتبار، سپس ذخیره پول و اخیراً نیز انتقالات مالی رو به تغییر گذاشته است. حتی در زمینه بیمه نه تنها در سطح ابتدایی بلكه بیمه احشام و ریسك آب و هوا به تدریج در حال رواج یافتن در این كشورها است. این تغییرات اخیراً مورد توجه محافل سیاستگذاران قرار گرفته است. ادعاهای بزرگی كه اخیراً صورت گرفته و آن اینكه «دادن اعتبارمترادف با فقرزدایی قلمداد شده است.»
در عین حال تورستن، دمیرگوك و مارتینز از بانك جهانی در گزارشی كه ماه گذشته انتشاردادند نشان داده اند كه ارتباط تنگاتنگی میان عدم دسترسی مردم به خدمات مالی و درآمد پایین وجود دارد. در تحقیق گذشته تورستن، دمیرگوك و رأس دوین نتیجه گرفته شده بود كه یك سیستم مالی سالم، رشد اقتصادی در جامعه را تقویت می كند بویژه اینكه طبقه كم درآمد از آن بهره مند خواهند شد. مطالعات بلند مدت«رابرت تونسند»از دانشگاه شیكاگو و ژو كابوسكی از دانشگاه اوهایو در باره تایلند، نشان داد كه خانواده هایی كه به اعتبار بانكی دسترسی داشته، سرمایه گذاری، مصرف و پس انداز بیشتری كرده اند تا آنهایی كه به اعتبار بانكی دسترسی نداشته اند.
استانلی فیشیر، كارشناس برجسته سابق بانك جهانی و رئیس كل فعلی بانك مركزی اسرائیل، در باره كارآمدی تأمین اعتبار خرد برای رونق دادن به زندگی مردم می گوید: « آنچه كه تأمین اعتبار خرد به مردم هدیه داد، امید به بسیاری از مردم فقیر برای بهبود وضعیتشان از طریق تلاش خودشان بود.» و این نشان دیگری از سایر سیاستهای فقرزدایی مانند كمكها و بخشش بدهی های بین المللی است ضمن اینكه این سیاستها اساساً از بالا به پایین است و نه از پایین به بالا و قطعاً اینها ركورد تركیبی هستند.مطالعات استوارت رادرفورد، دارنده بانك آزمایشی برای پرداخت وام و دریافت سپرده در حلبی آبادهای بنگلادش، نشان می دهد كه داشتن محل امن سپرده و بیمه عمر برای فقرا بسیار حائز اهمیت است. هنگامی كه خدمات مالی برای آنها وجود داشته باشد، فقرا نیز مانند ثروتمندان آن را به خدمت می گیرند. از یك جهت، خدمات تأمین اعتبار خرد مدتهاست كه وجود داشته است. ولی آنچه كه منجر به بروز این همه امید و تهییج مردم شده تاثیر سریع این نوآوری بوده تا كشف آن برای سرویس دهی به مردم فقیر.
از مؤسسه رهنی تا بانكها
مؤسسه رهنی، میدان اصلی شهر مكزیكو، قدیمی ترین مؤسسه مالی آمریكا است. این مؤسسه كه مونت دو پیداد یا كوه رحمت و ترحم خوانده می شود در سال ۱۷۷۵ به دستور پادشاه اسپانیا برای مساعدت افراد در مضیقه مالی ایجاد شد. در آن زمان دو كلمه رحمت و یا ترحم اصطلاحاً با توجه به كاركرد مؤسسه رهنی به معنی تسلیم اشیای گرانبها در مقابل گرفتن پول نقد بود. ضمن اینكه اقلام گرانبهای مطالبه نشده توسط گرو گذارندگان پس از مدتی در یك سری از اتاقهای زرق و برق دار نزدیك مؤسسه رهنی به معرض فروش گذاشته می شد.
برای تبدیل جواهرات به سرمایه، مشروط به اینكه مبلغی بر آن افزوده شود، برای خدمات مؤسسات رهنی حائز اهمیت بود و در عین حال این مؤسسات با سه محدودیت روبرو بودند. اینها صرفاً به افراد دارای سرمایه وام می دادند. میزان وام متناسب با ارزش وثیقه داده می شد و نه سرمایه تجاری. شیء گرانبها صرفاً در حد وثیقه بود و مؤسسه رهنی مجاز نبود كه از آن همانند پول نقد رایج در تجارت به كار گیرد.برای جایگزین كردن مؤسسه رهنی تا كنون دو اقدام قابل توجه صورت گرفته است. یكی از آنها تأسیس بانكهای دولتی ویژه كمك مالی به محرومین روستایی در كشورهای در حال توسعه است كه كاركرد اكثرشان فاجعه آمیز بوده است. دیگری كه تا حدود زیادی موفق بوده دخالت شماری از سازمانهای غیر دولتی برای پرداخت وام بدون وثیقه به مردم فقیر است. در سال ،۱۹۷۱ اپورچونتی اینترناسیونال، یك سازمان غیرانتفاعی با ریشه های مسیحی، شروع به وام دادن در كلمبیا كرد. اكسیون اینترناسیونال ، یك مؤسسه غیرانتفاعی دیگر، برای اولین بار در سال ۱۹۷۳اقدام بدان وام خرد كرد. بانك گرامین در سال ۱۹۷۶شروع به كار كرد و خیلی زود برای دادن اعتبار خرد به زنان در گروههای كوچك، فوق العاده معروف شد.
فقر مفرط، شاید درآمدی كمتر از یك دلار در روز، شرط دریافت وام برای مشتریان بانك گرامین بود. برای فائق آمدن بر نبود وثیقه یا اطلاعات در باره ارزش اعتبار، ضرورت داشت تا اعضای گروه برای نظارت بر یكدیگر و آوردن انواع فشار برای بازپرداخت وام به بانك، نشست هفتگی داشته باشند. این افراد ضمن بازپس دادن وامها، اجازه داشتند تا وام بیشتری دریافت كنند. این مؤسسه مالی «تضمین» را جایگزین اشیای گرانبها، كه مؤسسات رهنی از آن به عنوان وثیقه دریافت می كردند، نمود. اگرچه این مدل كاملی نبود ولی خاصیت وثیقه را داشت و از آن موقع تضمین برای دریافت وام در جهان رواج یافت.چرا این مؤسسات اقدام به دادن اعتبار كردند؟ آنها بر این باور بودند كه مردم فقیر توان پس انداز نداشته و سرمایه تنها نیازشان بود. ولی این تمام داستان نبود.
هنگامی كه، BRI، یك مؤسسه مالی وام دهنده ناموفق تحت كنترل دولت در اندونزی برای كمك به مردم فقیر در سال ۱۹۸۴به بانك تبدیل شد. این بانك نه تنها وام می داد بلكه حساب پس انداز با ضمانت دولت برای مردم باز می كرد. این كار فوق العاده موفقیت آمیز بود: در حال حاضر BRIدارای ۳۰میلیون دارنده حساب پس انداز است.كسی نمی داند كه در حال حاضر چه تعداد از مؤسسات مالی، یقیناً بسیار زیاد، وامهای خرد به مردم پرداخت می كنند. این مؤسسات به سرعت رشد می كنند و به بخش وسیعی از مردمی كه در فقر مطلق به سر می برند سرویس می دهند، هر چند كه این افراد، بخش كوچكی از میلیاردها انسانی كه تنها چند سنت در روز درآمد دارند، را تشكیل می دهند. بانكهای غول آسای محلی مانند بانك پیشینچای اكوادور و ICICI هند كه عادت به نادیده گرفتن مردم فقیر داشتند، در حال وارد شدن به این بازارند. ضمن اینكه حتی غولهای بزرگتری چونCitigroup, Deutsche Bank, Commerzbank, HSBC, ING and ABN Amro به دنبال جای پا در این بازار هستند.
نتیجه عكس
همه ازخدمت رسانی بهتر به مردم فقیر خرسند نیستند. مائوئیستها اموال دفاتر میكرو فاینانس در نپال را به غارت بردند. ضمن اینكه سرپرست تأمین اعتبار خرد در افغانستان، شاید توسط قاچاقچیان، به قتل رسید.
اربابان مواد مخدر در افغانستان، به دلیل اینكه با ورود میكرو فاینانس به بازار، گزینه دیگری برای درآمد در اختیار كشاورزان قرار می گیرد، از تأسیس مؤسسات مالی اعتباری در این كشور استقبال نمی كنند. كشاورزانی در گذشته برای تأمین هزینه تولید محصولات كشاورزی مجبور می شدند در مقابل دریافت مبلغی از اربابان مواد مخدر، خشخاش تولید كنند. برای بازرگانانی كه بازار ناكارآمد را در انحصار دارند، اعتبارات مالی در آینده با چالشهای این بازرگانان روبروخواهد شد و برای هر كسی در كشورهای فقیر، اعتبار به منزله ترقی جامعه به عنوان شایستگی و اقتصاد جایگزین میراث، روابط و موقعیت خانوادگی خواهد شد.البته این بدان معنی نیست كه هر وام دهنده میكرو فاینانس همیشه از كارش راضی باشد. مشتریانRep ـK ، یك بانك عالی میكرو فاینانس كنیا واقع در یكی از شهرهای كوچك مرزی نایروبی ، بسیار پرمایه و مبتكرند. ولی هنگامی كه دولت ساخت جاده ها، جمع آوری زباله و سمپاشی ضد مالاریا را متوقف كرد، گویی هوش برخی از مشتریان هم به پایان رسید .
زباله های جمع آوری نشده راه فاضلاب را مسدود و مشتریان از رفتن به بازار خودداری كردند. ماریا نجامبی به همراه فرزند ده ساله اش با اعتبار بانكRep ـK یك شغل پایدار فروش میوه و سبزیجات در این شهر داشت . اما هنگامی كه او مجبور بود ضایعات سبزیجات خود را تحت نظر داشته باشد، بازپرداخت وام را به فراموشی سپرد. واقعیت این است مثل این خانم در این بازارزیادند.
CARDدر سال ۲۰۰۲ در گزارش خود وضعیت وخیم وام گیرندگان فیلیپین از مؤسسات مالی تأمین اعتبار خرد را به این شكل تشریح كرد: «این یك واقعیت غم انگیزی است، شوهر بیمار می شود، سوپرماركتها به غارت می روند، تولید محصولات كم می شود و كودكان می میرند.»ضمن اینكه مؤسسات مالی تأمین اعتبار خرد مدعی زیان ۱تا ۳درصدی، كمی بهتر از نرخ بانكهای بزرگ كشورهای ثروتمند و شركتهای بزرگ كارت اعتباری، وام دهندگان با پرداخت پایین، هستند. نظر به مسائلی كه تجارت در مناطق فقیر نشین با آن روبرو هستند، برخی از منتقدین ارقام یادشده را غیرواقعی می دانند. از آن گذشته خیلی از بانكهایی كه به فقرا وام می دهند از آن سازمان های غیرانتفاعی كه حسابشان همیشه از سوی دیگران كنترل می شوند، نیستند. سرمایه اكثر این بانكها توسط دولتها و یا خیرین تأمین می شود و غالباً نیازی به بازپرداخت وام نیستند.
شاید هم مؤسسات تأمین اعتبار خرد به آرامی با مشتریان خود كنار می آیند. در واقع، ممكن است كه شكست های با مقیاس بزرگ در تأمین اعتبار خرد گزارش نمی شود. گزارش پروژه تحقیقی«تونسند كابوسكی» در تایلند كه خیلی از تحركات مؤسسات تأمین اعتبار خرد را به طور غیررسمی دنبال می كرده به این نتیجه رسید كه ۵سال پیش از اینكه بحران مالی آسیا پدیدار شود، ۱۰درصد از این مؤسسات ورشكسته شده و یا ادامه پرداخت وام را متوقف كرده بودند. بنابراین بر اساس یافته های یادشده جای شك و تردید و درعین حال دلیل زیادی برای امید باقی است. بزرگترین آنها پیشرفتی است كه صنعت وام خرد در ۳۰سال گذشته داشته است.
* اخبار بانك/ وحیدفدایی
هیچ مكان امنی برای ذخیره پول آنها وجود ندارد، فقیر پولش را دفن، یا گاو و گوسفندی كه ممكن است بمیرند خریداری، یا روی طلایی كه ممكن است به غارت و به سختی فروش رود، سرمایه گذاری می كند.
در این كشورها زندگی ابتدایی و یا بیمه مناسب به ندرت یافت می شود. وام مسكن، در واقع اگرهم پیدا شود، پر هزینه است. برای خیلی از افراد، بنگاه رهنی یا رباخواری كه سود زیادی طلب می كند و در صورت عدم بازپرداخت در زمان مقرر، بدهكار كتك می خورد، تنها منبع اعتباری مردم است. در فیلیپین، وام دهندگان با موتوسیكلت به سرعت شهر به شهر می روند و بابت هر پنج پزویی كه پرداخت می كنند، شش پزو( پزو پول فیلیپین) دریافت می كنند. این به معنی ۱۰۰۰درصد سود در سال براساس پرداخت وام در هر ماه است.
برای كارگران فقیری كه برای درآمد بهتر و ارسال پول برای خانواده ها شان، جسارت كار در كشورهای خارجی پیدا می كنند، بسیار گران تمام می شود. چنین وجوهی منبع درآمد مهمی در بسیاری از كشورهای در حال توسعه شده است. ورود این پولها از خارج موجب كاهش سرمایه گذاری مستقیم و كمكهای چند جانبه در این كشورها می شود.
ولی براساس اعلام«دیلیپ راتفا» از بانك جهانی، اگر چنین پولی از آمریكا به ونزوئلا انتقال یابد كارمزد بانكی بالغ بر ۳۴درصد كل مبلغ ارسالی خواهد بود.چرا خدمات بانكی در كشورهای در حال توسعه به مردم فقیر اینقدر بد است؟ پاسخ آن آسان است : مردمی كه پول كمی دارند، از آنها مشتریان شایسته ای برای گرفتن سرویسهای مالی در سطح بالا نمی سازد. البته این بخشی از واقعیت است.
تعریف بهتر را باید در نظرسنجی كه شده یافت و آن اینكه بازاركلان و قوانین بانكی شكسته خورده در این كشورها به بیچارگان صدمه زده است. خوشبختانه این بی نظمی به سرعت در حال ترمیم است.موانع تأمین خدمات مالی به مردم در اكثر كشورهای در حال توسعه بسیار روشن است. تورم در این كشورها میل به افزایش دارد و دولت اغلب اوقات بی كفایت است و معمولاً خبری از قوانین بانكی لازم كه بتواند به مردم سرویس دهد، نیست.
از سوی دیگر قوانین مسكن، گرفتن وام در قبال گرو گذاشتن خانه را برای مردم فقیر غیرممكن ساخته است.خیلی از كشورهای در حال توسعه در گذشته و بسیاری از كشورهای اسلامی در حال حاضر ربا را حرام كرده اند. البته در برخی كشورهای در حال توسعه غالباً در دادن وام با بهره به فقرا كلاه شرعی می گذارند. علی رغم درخواست مردمی چنین كلاه هایی سودبخشی وام دهی را زیر سؤال می برد و در نهایت منجر به كاهش اعطای وام می شود.بی كفایتی و مقررات غیرمعقول مؤسسات مالی منجر به این شده است كه مردم فقیر نسبت به خدمات موجود این مؤسسات نیز بی اعتماد شوند.
جالب توجه اینكه غالب مؤسسات مالی كه پول اندك مردم فقیر را برای پس انداز دریافت می كنند فاقد بیمه هستند و هنگامی كه ورشكست می شوند این پس انداز كننده است كه قربانی می شود. مثلاً بانك داگنگ بالی اندوزی به دلیل فساد مالی سال گذشته تعطیل شد ولی اكثر پس انداز كنندگان نتوانستند پولهایشان را بازپس گیرند. در حالی كه بیمه بودن بانك در كشورهای غربی امری عادی است.فساد امری عادی در اكثر كشورهای آسیای جنوب شرقی است. یافته های اخیر بانك جهانی در هند، جایی كه مؤسسات مالی در كنترل دولت هستند، حكایت از آن دارد كه وام گیرندگان در دو ایالت فقیر این كشور ۸تا ۴۲درصد میزان وام را به مقامات بانكی رشوه داده اند.
فساد هزینه هر نوع انتقال مالی را افزایش داده و اجازه می دهد تا انتقالات نامطلوب انجام و اعتماد مردم نسبت به سیستم بانكی سلب شود. فساد و سایر بلایای مربوطه در كشورهای در حال توسعه علت چرایی عدم دسترسی مردم فقیر به خدمات مالی در جاهایی كه تحت كنترل دولت است را می رساند.علاوه برآن خدمات غیركافی دولتی به سایر مسائل شركتهای مالی اضافه شده است. SKS كه یك مؤسسه مایكروسافت در هند است به دلیل مشكلات برقی مجبور شد ، ژنراتوری را برای پشتیبانی در دسترس داشته باشد تا در صورت بروز قطع و یا نوسان برق آن را به كار گیرد.
در كشورهای در حال توسعه، خیلی از مؤسسات به كارگیری تكنولوژی نوین را به دلیل مشكل برق رها كرده و دوباره به كاغذ روی آورده اند. نتیجه اینكه سونامی دسامبر ۲۰۰۴تمامی پرونده های مالی بانكهای كوچك اندونزی را از میان برد.ولی همه تقصیرها را نمی توان به گردن دولتهای كشورهای فقیرانداخت. شركتهای خدمات مالی این كشورها نیز در جمع آوری اطلاعات كافی در باره مشتری، كه معمولاً در كشورهای ثروتمند برای اعطای وام انجام می گیرد، و پیدا كردن راههای وصول وام با شكست مواجه شده اند. و اصولاً خیلی از این مؤسسات صرف اینكه تجارت با مردم فقیر پایدار نیست از انجام آن خودداری می كنند.
آغاز یك كار بزرگ
در سالهای اخیر در پاره ای از نقاط جهان این چهره غمناك ابتدا در زمینه دادن اعتبار، سپس ذخیره پول و اخیراً نیز انتقالات مالی رو به تغییر گذاشته است. حتی در زمینه بیمه نه تنها در سطح ابتدایی بلكه بیمه احشام و ریسك آب و هوا به تدریج در حال رواج یافتن در این كشورها است. این تغییرات اخیراً مورد توجه محافل سیاستگذاران قرار گرفته است. ادعاهای بزرگی كه اخیراً صورت گرفته و آن اینكه «دادن اعتبارمترادف با فقرزدایی قلمداد شده است.»
در عین حال تورستن، دمیرگوك و مارتینز از بانك جهانی در گزارشی كه ماه گذشته انتشاردادند نشان داده اند كه ارتباط تنگاتنگی میان عدم دسترسی مردم به خدمات مالی و درآمد پایین وجود دارد. در تحقیق گذشته تورستن، دمیرگوك و رأس دوین نتیجه گرفته شده بود كه یك سیستم مالی سالم، رشد اقتصادی در جامعه را تقویت می كند بویژه اینكه طبقه كم درآمد از آن بهره مند خواهند شد. مطالعات بلند مدت«رابرت تونسند»از دانشگاه شیكاگو و ژو كابوسكی از دانشگاه اوهایو در باره تایلند، نشان داد كه خانواده هایی كه به اعتبار بانكی دسترسی داشته، سرمایه گذاری، مصرف و پس انداز بیشتری كرده اند تا آنهایی كه به اعتبار بانكی دسترسی نداشته اند.
استانلی فیشیر، كارشناس برجسته سابق بانك جهانی و رئیس كل فعلی بانك مركزی اسرائیل، در باره كارآمدی تأمین اعتبار خرد برای رونق دادن به زندگی مردم می گوید: « آنچه كه تأمین اعتبار خرد به مردم هدیه داد، امید به بسیاری از مردم فقیر برای بهبود وضعیتشان از طریق تلاش خودشان بود.» و این نشان دیگری از سایر سیاستهای فقرزدایی مانند كمكها و بخشش بدهی های بین المللی است ضمن اینكه این سیاستها اساساً از بالا به پایین است و نه از پایین به بالا و قطعاً اینها ركورد تركیبی هستند.مطالعات استوارت رادرفورد، دارنده بانك آزمایشی برای پرداخت وام و دریافت سپرده در حلبی آبادهای بنگلادش، نشان می دهد كه داشتن محل امن سپرده و بیمه عمر برای فقرا بسیار حائز اهمیت است. هنگامی كه خدمات مالی برای آنها وجود داشته باشد، فقرا نیز مانند ثروتمندان آن را به خدمت می گیرند. از یك جهت، خدمات تأمین اعتبار خرد مدتهاست كه وجود داشته است. ولی آنچه كه منجر به بروز این همه امید و تهییج مردم شده تاثیر سریع این نوآوری بوده تا كشف آن برای سرویس دهی به مردم فقیر.
از مؤسسه رهنی تا بانكها
مؤسسه رهنی، میدان اصلی شهر مكزیكو، قدیمی ترین مؤسسه مالی آمریكا است. این مؤسسه كه مونت دو پیداد یا كوه رحمت و ترحم خوانده می شود در سال ۱۷۷۵ به دستور پادشاه اسپانیا برای مساعدت افراد در مضیقه مالی ایجاد شد. در آن زمان دو كلمه رحمت و یا ترحم اصطلاحاً با توجه به كاركرد مؤسسه رهنی به معنی تسلیم اشیای گرانبها در مقابل گرفتن پول نقد بود. ضمن اینكه اقلام گرانبهای مطالبه نشده توسط گرو گذارندگان پس از مدتی در یك سری از اتاقهای زرق و برق دار نزدیك مؤسسه رهنی به معرض فروش گذاشته می شد.
برای تبدیل جواهرات به سرمایه، مشروط به اینكه مبلغی بر آن افزوده شود، برای خدمات مؤسسات رهنی حائز اهمیت بود و در عین حال این مؤسسات با سه محدودیت روبرو بودند. اینها صرفاً به افراد دارای سرمایه وام می دادند. میزان وام متناسب با ارزش وثیقه داده می شد و نه سرمایه تجاری. شیء گرانبها صرفاً در حد وثیقه بود و مؤسسه رهنی مجاز نبود كه از آن همانند پول نقد رایج در تجارت به كار گیرد.برای جایگزین كردن مؤسسه رهنی تا كنون دو اقدام قابل توجه صورت گرفته است. یكی از آنها تأسیس بانكهای دولتی ویژه كمك مالی به محرومین روستایی در كشورهای در حال توسعه است كه كاركرد اكثرشان فاجعه آمیز بوده است. دیگری كه تا حدود زیادی موفق بوده دخالت شماری از سازمانهای غیر دولتی برای پرداخت وام بدون وثیقه به مردم فقیر است. در سال ،۱۹۷۱ اپورچونتی اینترناسیونال، یك سازمان غیرانتفاعی با ریشه های مسیحی، شروع به وام دادن در كلمبیا كرد. اكسیون اینترناسیونال ، یك مؤسسه غیرانتفاعی دیگر، برای اولین بار در سال ۱۹۷۳اقدام بدان وام خرد كرد. بانك گرامین در سال ۱۹۷۶شروع به كار كرد و خیلی زود برای دادن اعتبار خرد به زنان در گروههای كوچك، فوق العاده معروف شد.
فقر مفرط، شاید درآمدی كمتر از یك دلار در روز، شرط دریافت وام برای مشتریان بانك گرامین بود. برای فائق آمدن بر نبود وثیقه یا اطلاعات در باره ارزش اعتبار، ضرورت داشت تا اعضای گروه برای نظارت بر یكدیگر و آوردن انواع فشار برای بازپرداخت وام به بانك، نشست هفتگی داشته باشند. این افراد ضمن بازپس دادن وامها، اجازه داشتند تا وام بیشتری دریافت كنند. این مؤسسه مالی «تضمین» را جایگزین اشیای گرانبها، كه مؤسسات رهنی از آن به عنوان وثیقه دریافت می كردند، نمود. اگرچه این مدل كاملی نبود ولی خاصیت وثیقه را داشت و از آن موقع تضمین برای دریافت وام در جهان رواج یافت.چرا این مؤسسات اقدام به دادن اعتبار كردند؟ آنها بر این باور بودند كه مردم فقیر توان پس انداز نداشته و سرمایه تنها نیازشان بود. ولی این تمام داستان نبود.
هنگامی كه، BRI، یك مؤسسه مالی وام دهنده ناموفق تحت كنترل دولت در اندونزی برای كمك به مردم فقیر در سال ۱۹۸۴به بانك تبدیل شد. این بانك نه تنها وام می داد بلكه حساب پس انداز با ضمانت دولت برای مردم باز می كرد. این كار فوق العاده موفقیت آمیز بود: در حال حاضر BRIدارای ۳۰میلیون دارنده حساب پس انداز است.كسی نمی داند كه در حال حاضر چه تعداد از مؤسسات مالی، یقیناً بسیار زیاد، وامهای خرد به مردم پرداخت می كنند. این مؤسسات به سرعت رشد می كنند و به بخش وسیعی از مردمی كه در فقر مطلق به سر می برند سرویس می دهند، هر چند كه این افراد، بخش كوچكی از میلیاردها انسانی كه تنها چند سنت در روز درآمد دارند، را تشكیل می دهند. بانكهای غول آسای محلی مانند بانك پیشینچای اكوادور و ICICI هند كه عادت به نادیده گرفتن مردم فقیر داشتند، در حال وارد شدن به این بازارند. ضمن اینكه حتی غولهای بزرگتری چونCitigroup, Deutsche Bank, Commerzbank, HSBC, ING and ABN Amro به دنبال جای پا در این بازار هستند.
نتیجه عكس
همه ازخدمت رسانی بهتر به مردم فقیر خرسند نیستند. مائوئیستها اموال دفاتر میكرو فاینانس در نپال را به غارت بردند. ضمن اینكه سرپرست تأمین اعتبار خرد در افغانستان، شاید توسط قاچاقچیان، به قتل رسید.
اربابان مواد مخدر در افغانستان، به دلیل اینكه با ورود میكرو فاینانس به بازار، گزینه دیگری برای درآمد در اختیار كشاورزان قرار می گیرد، از تأسیس مؤسسات مالی اعتباری در این كشور استقبال نمی كنند. كشاورزانی در گذشته برای تأمین هزینه تولید محصولات كشاورزی مجبور می شدند در مقابل دریافت مبلغی از اربابان مواد مخدر، خشخاش تولید كنند. برای بازرگانانی كه بازار ناكارآمد را در انحصار دارند، اعتبارات مالی در آینده با چالشهای این بازرگانان روبروخواهد شد و برای هر كسی در كشورهای فقیر، اعتبار به منزله ترقی جامعه به عنوان شایستگی و اقتصاد جایگزین میراث، روابط و موقعیت خانوادگی خواهد شد.البته این بدان معنی نیست كه هر وام دهنده میكرو فاینانس همیشه از كارش راضی باشد. مشتریانRep ـK ، یك بانك عالی میكرو فاینانس كنیا واقع در یكی از شهرهای كوچك مرزی نایروبی ، بسیار پرمایه و مبتكرند. ولی هنگامی كه دولت ساخت جاده ها، جمع آوری زباله و سمپاشی ضد مالاریا را متوقف كرد، گویی هوش برخی از مشتریان هم به پایان رسید .
زباله های جمع آوری نشده راه فاضلاب را مسدود و مشتریان از رفتن به بازار خودداری كردند. ماریا نجامبی به همراه فرزند ده ساله اش با اعتبار بانكRep ـK یك شغل پایدار فروش میوه و سبزیجات در این شهر داشت . اما هنگامی كه او مجبور بود ضایعات سبزیجات خود را تحت نظر داشته باشد، بازپرداخت وام را به فراموشی سپرد. واقعیت این است مثل این خانم در این بازارزیادند.
CARDدر سال ۲۰۰۲ در گزارش خود وضعیت وخیم وام گیرندگان فیلیپین از مؤسسات مالی تأمین اعتبار خرد را به این شكل تشریح كرد: «این یك واقعیت غم انگیزی است، شوهر بیمار می شود، سوپرماركتها به غارت می روند، تولید محصولات كم می شود و كودكان می میرند.»ضمن اینكه مؤسسات مالی تأمین اعتبار خرد مدعی زیان ۱تا ۳درصدی، كمی بهتر از نرخ بانكهای بزرگ كشورهای ثروتمند و شركتهای بزرگ كارت اعتباری، وام دهندگان با پرداخت پایین، هستند. نظر به مسائلی كه تجارت در مناطق فقیر نشین با آن روبرو هستند، برخی از منتقدین ارقام یادشده را غیرواقعی می دانند. از آن گذشته خیلی از بانكهایی كه به فقرا وام می دهند از آن سازمان های غیرانتفاعی كه حسابشان همیشه از سوی دیگران كنترل می شوند، نیستند. سرمایه اكثر این بانكها توسط دولتها و یا خیرین تأمین می شود و غالباً نیازی به بازپرداخت وام نیستند.
شاید هم مؤسسات تأمین اعتبار خرد به آرامی با مشتریان خود كنار می آیند. در واقع، ممكن است كه شكست های با مقیاس بزرگ در تأمین اعتبار خرد گزارش نمی شود. گزارش پروژه تحقیقی«تونسند كابوسكی» در تایلند كه خیلی از تحركات مؤسسات تأمین اعتبار خرد را به طور غیررسمی دنبال می كرده به این نتیجه رسید كه ۵سال پیش از اینكه بحران مالی آسیا پدیدار شود، ۱۰درصد از این مؤسسات ورشكسته شده و یا ادامه پرداخت وام را متوقف كرده بودند. بنابراین بر اساس یافته های یادشده جای شك و تردید و درعین حال دلیل زیادی برای امید باقی است. بزرگترین آنها پیشرفتی است كه صنعت وام خرد در ۳۰سال گذشته داشته است.
* اخبار بانك/ وحیدفدایی
کد مطلب: 25900
ارسال نظر
مشاهده نظر مخاطبان
تازه ترین اخبار
