علی راد مرد تاریخ مرد اقتصاد هم بود. او در طول زندگی خود با موفقیت کم¬نظیری اقدام به تولید اقتصادی و خلق ثروت شخصی نمود. همزمان رویکرد نظری او در گسترش زیربناهای تولید اعم از نهادهای اقتصادی و زیربناهای فیزیکی در سطح سرزمینی و هم چنین دریافت او سازمان مدیریت اقتصاد در سطح کلان حائز تامل جدی است.
تا کنون آنچه از علی برای ما تصویر شده، بیشتر بیانگر جنبه¬های ایمان، عصمت، علم، شجاعت، مهربانی، شفقت، اخلاق، ایثار، فداکاری، زهد، بی¬رغبتی به دنیا، بردباری، سیاست، کیاست، امانت، وفاداری و هزاران صفت نیکوی دیگر بوده است. به عبارت دیگر ما علی را به مثابه¬ی آیینه¬ی تمام نمای صفات جمال و جلال خداوندی شناخته¬ایم، که صد البته این چنین است. لیکن کمتر کسی با ما از علی به عنوان مرد زندگی، اقتصاد و تولید سخن گفته است. این قلم در این یادداشت در پی اشاره¬ای کوتاه به جنبه¬های تولید و اقتصاد در زندگی این امام همام است. پیش از پیشبرد بحث ذکر دو نکته بسیار ضروری است. نخست آنکه مقام عصمت علی (ع)، قلم را بسیار محتاط می¬کند که مبادا لغزش آن خالی بر این آیینه¬ی غماز انسانیت وارد آورد. دوم آنکه، فضای تاریخی زندگی علی و فهم امروزین ما از تولید و اقتصاد هزار و چهارصد سال فاصله دارد. بنابراین، انتظار تطبیق یک به یک واژه¬ها و الگوهای بکار گرفته¬شده در کلام مولی با شرایط امروزین، انتظاری بی¬مورد است. لیکن، رویکردهای بنیادین، فهم او از زندگی اجتماعی به ویژه مفاهیمی چون حق و عدل و سیره عملی و علمی او جای تامل هزار باره دارد.
در مدت بیست و پنج سالی که علی از حوزه¬ی قدرت به¬دور بود، زندگی اقتصادی فعالی داشته است. با توجه به غلبه¬ی اقتصاد کشاورزی، او در این دوره اقدام به احیای اراضی و توسعه¬ی نخلستان¬های فراوانی نموده است. روش علی (ع) توسعه¬ی تولید و خلق ثروت از اراضی موات بوده و او خود اعلام می¬دارد که من حتی یک وجب از زمین¬های آباد که در آن زمان تحت عناوین اسلامی توزیع می¬شده است دریافت نکرده¬ام. از امام باقر (ع) نقل است که روزی علی بر تلی از هسته¬های خرما نشسته بود. از او پرسیدند که اینها چیست و او گفت صدهزار درخت خرما به خواست خدا. علی همه¬ی آنها را کاشت و غرس کرد و همگی به ثمر رسیدند. نام¬هایی چون عین¬البحیر، عین أبی نیزر، عین نولا و بغیبغه نام¬ باغ¬هایی که علی (ع) در ینبع آباد کرده¬اند. گویند تنها محصول بغیبغه در زمان علی (ع) به یکهزار وسق که هر وسق معادل یکصد و شصت من است می¬رسیده است. او در ناحیه فدک، خیبر، فقیران، مدینه و سویقه نیز اراضی زیادی را آباد کرده است. در وصیت¬نامه¬ای که حضرت امیر در مورد اموال خود نموده است به املاک خود در ینبع، وادی¬القری، ذعه، اذینه و قصیره اشاره می¬کنند .
می¬توان گفت که ثروتی که علی (ع) ایجاد کرده¬اند همگی از مسیر کارآفرینی بوده است. ایشان ازروزی که وارد مدینه شدند گاهی مشغول جنگ و جهاد بوده و گاهی درتولید و حتی گاهی در باغ¬ها و مزارع دیگران کار می¬کرده و مزد می¬گرفته¬اند. هرچند ایشان شخصا اقدام به کار یدی می¬کرده¬اند، تعدد باغات ایشان حاکی از استقرار یک نظام تولید دارد. فردی به نام مبرد می¬گوید من متصدی کارهای مزرعه¬ی عین ابی نیزر و بغیبغه¬ی علی (ع) بودم. روزی ایشان به مزرعه آمدند و گفتند چیزی برای خوردن داری؟ گفتم چیزی در خور شما ندارم. قدری کدو دارم که با پی شتر سرخ کرده¬ام. فرمود همان را بیاور. آنگاه برخاست و در نهر کوچکی که آنجا بود دستش را شست و بر سر سفره آمد و از آن غذا کمی خورد. دوباره به نهر بازگشت و دست خود را با شنی که آنجا بود شست، آبی آشامید و کلنگ را برداشت و در چشمه¬ای که در حال حفر بود وارد شد و مشغول حفاری گشت و در همین اثنا ناگاه آبی بسان گردن شتر فوران کرد.
از آن حضرت نقل شده است که فرمود: زمانی را به¬یاد می¬آورم که در حضور رسول خدا (ص) از گرسنگی سنگ بر شکم می¬بستیم، در حالی که اکنون صدقه¬ی مال من سالیانه به چهل هزار دینار می¬رسد . بنا به گفته¬ی مرحوم آیت الله سید مهدی روحانی هر هزار دینار معادل هشتصد مثقال صیرفی طلا است . رویکرد امامان (ع) به سرمایه نیز جای تامل فراوان دارد. گویند روزی امام باقر (ع) فرمود آیا فلان کس ملک خود را فروخته است؟ پاسخ شنید آری. ایشان فرمود که در تورات نوشته شده است که هرکس زمین و یا آبی را بفروشد و پول آن را صرف خرید زمین و آب دیگر نکند پولش هدر رفته است. همین مضمون از حضرت صادق (ع) نیز شنیده شده است. یکی از یاران به ایشان گفت که من ملکی را به قیمت زیاد می-فروشم و ملکی از آن وسیعتر می¬خرم. حضرت در مقام مشاوره مطلبی به این مضمون فرمودند که این اشکالی ندارد چرا که هر که آب و گلی را بفروشد و پول آن را در آب و گل دیگری صرف نکند، مالش از دستش می-رود. باز همین مضمون در کلام حضرت جواد (ع) یافت می¬شود که فرمود هرکه خانه¬ا¬ی را بفروشد و پول آن را صرف چیزی مشابه نکند، آن پول بر او مبارک نخواهد بود. گویی ایشان می¬خواهند بگویند که باید سرمایه را حفظ کرد و رشد داد و صرفا از عایدی سرمایه و کار باید هزینه نمود. حضرت امیر (ع) باغات خود را حتی در زمانی که به قدرت رسیدند نیز حفظ کردند. مشهور است که ایشان برای مخارج خود و خانواده¬اش حتی در دروران خلافت از بیت¬المال استفاده نمی¬کرده است. این گفته ایشان است که فرمود تازمانی¬که در مدینه درخت خرما دارم از مال شما نخواهم خورد. البته مقایسه¬ی این ادبیات با ادبیات رایج در کشور حتی در مجامع مذهبی، شگفت¬آور است. به باور این قلم، نقش گفتمان مارکسیستیِ دهه¬ی بیست خورشیدی بجا مانده از حزب توده را در این میان نباید از یاد برد.
--------------
(۱)جهت اطلاع بیشتر در باره سیره علی (ع) در احیای اراضی و موقوفههای ایشان به فصل سوم از جلد دوم کتاب اصول مالکیت در اسلام نوشته مرحوم آیت الله علی احمدی میانجی
(۲) علی احمدی میانجی، اصول مالکیت در اسلام، جلد ۲، ص. ۷۴.
(۳)علی احمدی میانجی، اصول مالکیت در اسلام، جلد ۱، ص. ۵۲
تا کنون آنچه از علی برای ما تصویر شده، بیشتر بیانگر جنبه¬های ایمان، عصمت، علم، شجاعت، مهربانی، شفقت، اخلاق، ایثار، فداکاری، زهد، بی¬رغبتی به دنیا، بردباری، سیاست، کیاست، امانت، وفاداری و هزاران صفت نیکوی دیگر بوده است. به عبارت دیگر ما علی را به مثابه¬ی آیینه¬ی تمام نمای صفات جمال و جلال خداوندی شناخته¬ایم، که صد البته این چنین است. لیکن کمتر کسی با ما از علی به عنوان مرد زندگی، اقتصاد و تولید سخن گفته است. این قلم در این یادداشت در پی اشاره¬ای کوتاه به جنبه¬های تولید و اقتصاد در زندگی این امام همام است. پیش از پیشبرد بحث ذکر دو نکته بسیار ضروری است. نخست آنکه مقام عصمت علی (ع)، قلم را بسیار محتاط می¬کند که مبادا لغزش آن خالی بر این آیینه¬ی غماز انسانیت وارد آورد. دوم آنکه، فضای تاریخی زندگی علی و فهم امروزین ما از تولید و اقتصاد هزار و چهارصد سال فاصله دارد. بنابراین، انتظار تطبیق یک به یک واژه¬ها و الگوهای بکار گرفته¬شده در کلام مولی با شرایط امروزین، انتظاری بی¬مورد است. لیکن، رویکردهای بنیادین، فهم او از زندگی اجتماعی به ویژه مفاهیمی چون حق و عدل و سیره عملی و علمی او جای تامل هزار باره دارد.
در مدت بیست و پنج سالی که علی از حوزه¬ی قدرت به¬دور بود، زندگی اقتصادی فعالی داشته است. با توجه به غلبه¬ی اقتصاد کشاورزی، او در این دوره اقدام به احیای اراضی و توسعه¬ی نخلستان¬های فراوانی نموده است. روش علی (ع) توسعه¬ی تولید و خلق ثروت از اراضی موات بوده و او خود اعلام می¬دارد که من حتی یک وجب از زمین¬های آباد که در آن زمان تحت عناوین اسلامی توزیع می¬شده است دریافت نکرده¬ام. از امام باقر (ع) نقل است که روزی علی بر تلی از هسته¬های خرما نشسته بود. از او پرسیدند که اینها چیست و او گفت صدهزار درخت خرما به خواست خدا. علی همه¬ی آنها را کاشت و غرس کرد و همگی به ثمر رسیدند. نام¬هایی چون عین¬البحیر، عین أبی نیزر، عین نولا و بغیبغه نام¬ باغ¬هایی که علی (ع) در ینبع آباد کرده¬اند. گویند تنها محصول بغیبغه در زمان علی (ع) به یکهزار وسق که هر وسق معادل یکصد و شصت من است می¬رسیده است. او در ناحیه فدک، خیبر، فقیران، مدینه و سویقه نیز اراضی زیادی را آباد کرده است. در وصیت¬نامه¬ای که حضرت امیر در مورد اموال خود نموده است به املاک خود در ینبع، وادی¬القری، ذعه، اذینه و قصیره اشاره می¬کنند .
می¬توان گفت که ثروتی که علی (ع) ایجاد کرده¬اند همگی از مسیر کارآفرینی بوده است. ایشان ازروزی که وارد مدینه شدند گاهی مشغول جنگ و جهاد بوده و گاهی درتولید و حتی گاهی در باغ¬ها و مزارع دیگران کار می¬کرده و مزد می¬گرفته¬اند. هرچند ایشان شخصا اقدام به کار یدی می¬کرده¬اند، تعدد باغات ایشان حاکی از استقرار یک نظام تولید دارد. فردی به نام مبرد می¬گوید من متصدی کارهای مزرعه¬ی عین ابی نیزر و بغیبغه¬ی علی (ع) بودم. روزی ایشان به مزرعه آمدند و گفتند چیزی برای خوردن داری؟ گفتم چیزی در خور شما ندارم. قدری کدو دارم که با پی شتر سرخ کرده¬ام. فرمود همان را بیاور. آنگاه برخاست و در نهر کوچکی که آنجا بود دستش را شست و بر سر سفره آمد و از آن غذا کمی خورد. دوباره به نهر بازگشت و دست خود را با شنی که آنجا بود شست، آبی آشامید و کلنگ را برداشت و در چشمه¬ای که در حال حفر بود وارد شد و مشغول حفاری گشت و در همین اثنا ناگاه آبی بسان گردن شتر فوران کرد.
از آن حضرت نقل شده است که فرمود: زمانی را به¬یاد می¬آورم که در حضور رسول خدا (ص) از گرسنگی سنگ بر شکم می¬بستیم، در حالی که اکنون صدقه¬ی مال من سالیانه به چهل هزار دینار می¬رسد . بنا به گفته¬ی مرحوم آیت الله سید مهدی روحانی هر هزار دینار معادل هشتصد مثقال صیرفی طلا است . رویکرد امامان (ع) به سرمایه نیز جای تامل فراوان دارد. گویند روزی امام باقر (ع) فرمود آیا فلان کس ملک خود را فروخته است؟ پاسخ شنید آری. ایشان فرمود که در تورات نوشته شده است که هرکس زمین و یا آبی را بفروشد و پول آن را صرف خرید زمین و آب دیگر نکند پولش هدر رفته است. همین مضمون از حضرت صادق (ع) نیز شنیده شده است. یکی از یاران به ایشان گفت که من ملکی را به قیمت زیاد می-فروشم و ملکی از آن وسیعتر می¬خرم. حضرت در مقام مشاوره مطلبی به این مضمون فرمودند که این اشکالی ندارد چرا که هر که آب و گلی را بفروشد و پول آن را در آب و گل دیگری صرف نکند، مالش از دستش می-رود. باز همین مضمون در کلام حضرت جواد (ع) یافت می¬شود که فرمود هرکه خانه¬ا¬ی را بفروشد و پول آن را صرف چیزی مشابه نکند، آن پول بر او مبارک نخواهد بود. گویی ایشان می¬خواهند بگویند که باید سرمایه را حفظ کرد و رشد داد و صرفا از عایدی سرمایه و کار باید هزینه نمود. حضرت امیر (ع) باغات خود را حتی در زمانی که به قدرت رسیدند نیز حفظ کردند. مشهور است که ایشان برای مخارج خود و خانواده¬اش حتی در دروران خلافت از بیت¬المال استفاده نمی¬کرده است. این گفته ایشان است که فرمود تازمانی¬که در مدینه درخت خرما دارم از مال شما نخواهم خورد. البته مقایسه¬ی این ادبیات با ادبیات رایج در کشور حتی در مجامع مذهبی، شگفت¬آور است. به باور این قلم، نقش گفتمان مارکسیستیِ دهه¬ی بیست خورشیدی بجا مانده از حزب توده را در این میان نباید از یاد برد.
--------------
(۱)جهت اطلاع بیشتر در باره سیره علی (ع) در احیای اراضی و موقوفههای ایشان به فصل سوم از جلد دوم کتاب اصول مالکیت در اسلام نوشته مرحوم آیت الله علی احمدی میانجی
(۲) علی احمدی میانجی، اصول مالکیت در اسلام، جلد ۲، ص. ۷۴.
(۳)علی احمدی میانجی، اصول مالکیت در اسلام، جلد ۱، ص. ۵۲
کد مطلب: 3444
ارسال نظر
تازه ترین اخبار
